Tục ngủ thăm của dân tộc Thái

Thứ hai, 14/11/2016 09:31

(Cadn.com.vn) - Dù có nhiều biến đổi nhưng tục ngủ thăm vẫn là nét văn hóa đặc sắc của người đồng bào Thái tại xã Ea Kuêh (H. Cư Mgar, Đắc Lắc). Với người dân tộc Thái, ngủ thăm không chỉ mang ý nghĩa chúc cho người ốm mau khỏi bệnh mà còn là cơ hội để mọi người chia sẻ những buồn vui trong cuộc sống. Hơn thế, thông qua tục ngủ thăm, những người con trai Thái có điều kiện tìm hiểu và chọn cho mình một người vợ tương lai "ưng cái bụng".

Lễ buộc dây cho người ốm

Rời quê hương xứ Nghệ, năm 1991, ông Lô Văn Hợi (1952) tìm đến mảnh đất hoang vắng của xã Ea Kuêh (H. Cư Mgar) để lập nghiệp. Ngày đó, vùng đất này còn hoang sơ, chưa có nhiều người đến ở, gia đình gặp không ít khó khăn nhưng ông vẫn tin rằng đây là nơi "đất lành, chim đậu". Một năm sau, ông kéo theo một gia đình người Thái tại H. Tương Dương (Nghệ An) vào khai hoang, lập nghiệp. Cứ thế, người đồng bào Thái tại xã Ea Kuêh tăng dần theo thời gian. Tháng 3-1995, khi người đồng bào Thái ngày càng trở nên đông đúc, chính quyền địa phương đã quyết định thành lập buôn Thái nhằm thuận lợi cho việc quản lý. Cùng với việc di cư làm ăn kinh tế, hơn 30 hộ dân tại H. Tương Dương còn mang theo đầy đủ những tục lệ văn hóa đặc sắc của người Thái từ đất Nghệ vào vùng đất Tây Nguyên. Không chỉ được biết đến với điệu múa xòe, múa sạp, người dân tộc Thái tại xã Ea Kuêh còn nổi tiếng với tục ngủ thăm.

Để hiểu hơn về tục lệ này, P.V đã có cuộc trao đổi với ông Ngô Văn Dậu (1965), Buôn trưởng buôn Thái. Theo ông Dậu, xuất phát từ những khó khăn, áp lực trong cuộc sống, buổi tối, anh em họ hàng người đồng bào Thái thường đến nhà nhau ngủ thăm để chia sẻ nỗi lòng. Trước khi vào màn ngủ, người đến ngủ thăm sẽ bộc bạch tất cả tâm sự, khó khăn, vướng mắc của mình. Sau khi lắng nghe và phân tích tất cả vấn đề, vướng mắc trong câu chuyện, chủ hộ chia sẻ và định hướng cho người họ hàng của mình có cách giải quyết tốt nhất. Đồng thời, đó cũng là cơ hội để người đến ngủ thăm giải tỏa những muộn phiền trong lòng. Không chỉ vậy, với người đồng bào Thái, tục ngủ thăm còn mang ý nghĩa cầu chúc cho người bệnh mau khỏe mạnh, tai qua nạn khỏi để cuộc sống được bình yên, hạnh phúc hơn. Giải thích về điều này, ông Lương Hồng Tâm (trú buôn Thái) cho biết: "Mỗi khi trong buôn, dòng họ có người ốm nặng thì người Thái sẽ chọn ra một người (không kể giới tính, lứa tuổi) khỏe mạnh, rắn rỏi đến ngủ thăm nhà người bị ốm. Ngoài hỏi thăm sức khỏe, người được chọn đến ngủ thăm phải có nhiệm vụ buộc sợi dây được kết bằng chỉ đen vào tay người ốm. Để lễ buộc dây mang lại kết quả, anh em, con cháu trong nhà sẽ làm thịt gà, heo để cúng. Tất cả những việc làm này nhằm cầu mong cho người ốm mau khỏe mạnh trở lại".

Tục ngủ thăm giúp cho vợ chồng ông Tâm sống hạnh phúc mấy chục năm nay. Ảnh: T.T

Ngủ thăm kén vợ

Cũng nhờ tục ngủ thăm mà các chàng chai, cô gái Thái tìm được một nửa đích thực của mình cho tương lai. Theo đó, khi đến tuổi cặp kê, sau một thời gian tìm hiểu và thấy "ưng cái bụng", cô gái Thái sẽ ra tín hiệu đồng ý cho người con trai về báo cho gia đình. Lúc này, gia đình nhà trai sẽ nhờ ông mai, bà mối liên lạc với gia đình nhà gái thông báo về thời gian cụ thể đến chơi và định ngày làm đám hỏi (hay còn gọi là cưới nhỏ). Lễ vật nhà trai mang đến nhà gái trong lễ ăn hỏi gồm: hai con gà trống tơ, một con trắng, một con đỏ, năm chai rượu. Nhận lễ ăn hỏi của gia đình nhà trai, nhà gái sẽ hẹn ngày lành, tháng tốt cho chàng trai đến ngủ thăm nhằm tìm hiểu về người vợ và gia đình vợ tương lai. Ông Dậu nói rõ: "Trong thời gian ngủ thăm, chàng trai và cô gái chỉ được trò chuyện chứ không được ngủ chung với nhau. Do đó, nhà gái sẽ sắp xếp một chỗ thích hợp để chàng trai nghỉ ngơi trong những đêm ngủ thăm tại nhà cô gái. Tương tự, cô gái sẽ sang nhà chàng trai ngủ thăm vài đêm để tìm hiểu nền nếp của gia đình nhà chồng tương lai. Sau khoảng 5-7 đêm tìm hiểu, nếu cảm thấy hài lòng thì người con gái sẽ quyết định cho chàng trai "ngủ thật". Theo đó, chàng trai và cô gái phải thưa với hai bên gia đình định ngày làm lễ cưới (cưới lớn). Kể từ ngày cưới, cả hai mới chính thức được ngủ chung với nhau trong phòng của mình. Thế nhưng, không ít trường hợp có hoàn cảnh khó khăn nên không tổ chức cưới lớn nữa mà định ngày để đôi trẻ đưa nhau về cùng một nhà".

Sau đám cưới, cặp vợ chồng son phải thực hiện quy định "10 ngày bên gái, 20 ngày bên trai". Ông Tâm giải thích: "Sau khi cưới, chàng rể phải đảm đương tất cả những công việc bên gia đình vợ trong 10 ngày. Trong thời gian này, chàng rể không được phép trở lại gia đình mình. Chẳng may có biến cố xảy ra thì chàng rể phải được sự cho phép của gia đình vợ mới được về nhà. Ngược lại, cô dâu mới phải về ở và đi bẻ củi, gánh nước, nấu cơm... cho gia đình nhà chồng trong vòng 20 ngày". Để từ đó, các thành viên trong hai bên gia đình hiểu và gắn bó với nhau nhiều hơn. Tuy nhiên, không phải lần ngủ thăm nào cũng mang lại kết quả như mong muốn. "Sau thời gian ngủ thăm, nếu chàng trai thể hiện bản tính ham chơi, ăn nhậu, lăng nhăng, không lễ phép... thì gia đình cô gái sẽ khuyên con gái mình bỏ khi chưa kịp cưới. Để cứu vãn mối nhân duyên của đôi trẻ, ông mai, bà mối sẽ đến khuyên răn, giáo dục cả hai bên. Nếu như đôi trẻ vẫn không hài lòng và cương quyết bỏ nhau thì hai bên gia đình và ông mai, bà mối cũng đành "lực bất tòng tâm". Để tìm được hạnh phúc, cả hai lại quay về vạch xuất phát và tìm hiểu người tiếp theo"-ông Dậu nói thêm.

Chứng kiến những phong tục, tập quán của người đồng bào Thái đang ngày càng mai một theo thời gian, ông Tâm trăn trở: "Tục ngủ thăm có nghĩa rất lớn đối với người đồng bào Thái. Tục lệ này là sợi dây thắt chặt tình cảm, sự đoàn kết của người đồng bào trong buôn. Tuy nhiên, ngày nay do bị ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa mới nên lớp trẻ dần quên đi những tục lệ truyền thống. Nhiều cặp vợ chồng trẻ tổ chức đám cưới và sinh con mà không hề trải qua giai đoạn ngủ thăm. Chẳng bao lâu nữa, những tục lệ độc đáo này sẽ trở thành kỷ niệm đối với những người ở thế hệ như tôi".

Trao đổi với P.V, ông Ngân Hoài Lu, Phó Chủ tịch UBND xã Ea Kuêh cho biết: "Ngoài những phong tục văn hóa đặc sắc, người dân tộc Thái còn rất mến khách. Khi có khách đến chơi và ngủ lại qua đêm thì gia đình người Thái sẽ chuẩn bị bữa cơm tươm tất. Ban đêm, gia đình người Thái sẽ chuẩn bị chu đáo phòng ngủ cho khách. Đặc biệt vào những ngày mùa đông, chủ nhà sẽ vào giường đi ngủ khi khách đang ăn cơm, uống rượu. Việc làm nhỏ bé này, gia đình người Thái muốn tạo hơi ấm cho khách khi vào chỗ ngủ".

Thơ Trịnh